Málefni innflytjenda á sjálfstýringu

Samræmd móttaka flóttamanna með vernd er efni frumvarps félagsmálaráðherra sem hefur verið til meðferðar á Alþingi nú í þrjá þingvetur. Það varð ekki að lögum á síðasta þingi vegna ítarlegra athugasemda Miðflokksins varðandi vanmetinn kostnað og illa ígrundaðar afleiðingar þess fyrir hag almennings hér á landi. Nú hefur ráðherra lagt það aftur fram og ætlar því alla leið.

Markmið frumvarpsins er sagt vera að „lögfesta verkefni vegna samræmdrar móttöku flóttafólks“. Svo óljóst orðalag er auðvitað kostulegt þegar rýnt er í hvað frumvarpinu er ætlað að gera í raun. Ætlunin er nefnilega að allir þeir hælisleitendur sem hljóta vernd hér á landi eftir meðferð sinnar umsóknar njóti þá sömu réttinda og þjónustu og þeir sem hingað koma sem svokallaðir kvótaflóttamenn á vegum Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna, eftir ítarlegt ferli.

Með þessu verður hælisleitendum veitt meiri þjónusta og réttindi að fenginni vernd en er raunin hjá löndunum í kringum okkur og verður það óneitanlega til þess að hingað verður eftirsóknarverðara að koma og leita hælis. Það þýðir gríðarlegan kostnaðarauka fyrir íslenskt samfélag og hinn íslenska skattgreiðanda sem er staðreynd sem þarf í öllu falli að horfast í augu við og Alþingi ákveði hvort ráðast skuli í. Sérstaklega í ljósi þess að við erum nú þegar í mestu vandræðum með að halda úti núverandi hæliskerfi hér á landi, án þessara breytinga.

Í ljósi þessa vakti kostnaðarmat frumvarpsins sérstaka athygli undirritaðs. Á sama tíma og hundruð flóttamanna koma hingað á eigin vegum og öðlast vernd, sem er margfaldur sá fjöldi sem hingað kemur á grundvelli kvótaflóttamannakerfisins, var kostnaður við frumvarpið aðeins metinn 40,8 milljónir króna á ári.

Þegar betur var að gáð kom í ljós að þetta kostnaðarmat gekk eingöngu út á að meta aukinn starfsmannakostnað Fjölmenningarseturs og kaup á stólum, borðum og tölvum fyrir þá sem þar verða ráðnir til starfa. Það er í raun sérstakt rannsóknarefni að fjármálaráðuneytið kvitti upp á svo mikið vanmat á fjárhagslegum áhrifum frumvarps eins og þessa.

Horft er algerlega fram hjá beinum kostnaði sem þessar breytingar munu valda og afleiddum áhrifum þess að hingað muni leita mjög aukinn fjöldi hælisleitenda í betri þjónustu og aukin réttindi – betri stöðu en víðast í löndunum í kringum okkur.

Fjöldi umsókna um alþjóðlega vernd er nú þegar úr öllu samhengi hér á landi, samanborið við það sem birtist í nágrannalöndum okkar. Á síðasta ári bárust íslenskum stjórnvöldum 23 umsóknir á hverja 10.000 íbúa en þær voru einungis ellefu í Svíþjóð, fimm í Finnlandi, fjórar í Danmörku og þrjár í Noregi, svo dæmi séu tekin. Ráðherra dómsmála hefur reynt að stemma stigu við þessu með breytingum á lögum sem færa regluverk nær því sem sjá má annars staðar á Norðurlöndunum en ekki haft erindi sem erfiði vegna andstöðu samstarfsflokks í ríkisstjórn. Og nú á að auka á vandann og kostnaðinn.

Þegar þetta frumvarp félagsmálaráðherra var aftur til umræðu í þingsal fyrir nokkrum vikum var það ekki fyrr en þingmenn Miðflokksins, undirritaður og formaður flokksins, Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, höfðu flutt 52 ræður um málið að stjórnarflokkarnir féllust á að málið færi til velferðarnefndar á milli annarrar og þriðju umræðu, þar sem ætlunin var að leiða fram svör við athugasemdum og spurningum sem fram höfðu komið í máli okkar Miðflokksmanna.

Skemmst er frá því að segja að spurningar voru sendar til félagsmálaráðherra og ráðuneytis hans og reyndust svörin ekki til mikils gagns. Ráðuneytið í umboði ráðherra komst að því að engu hefði verið ábótavant í kostnaðarmati þeirra sjálfra á fyrri stigum.

Í sex blaðsíðna svari ráðuneytisins, við þremur tiltölulega einföldum spurningum, þar sem verulegur vilji virtist til að draga úr skýrleika svarsins, kom þó eitt sérstaklega áhugavert fram.

Frá árinu 2017 hefur sá háttur verið hafður á í framkvæmd, og nú á að skjóta lagastoð undir með frumvarpinu, að einstaklingur sem fær alþjóðlega vernd hér á landi geti farið beint inn á örorkubætur, þrátt fyrir skýr fyrirmæli laga um almannatryggingar um að umsækjandi um örorku þurfi að hafa búið á Íslandi í þrjú ár áður en umsókn er lögð fram eða í sex mánuði hafi starfsorka verið óskert þegar búseta hófst hér á landi. Þessi stefnubreyting var tekin í úrskurði úrskurðarnefndar velferðarmála 7. júní 2017 í máli 43/2017. Með þessu er tryggður ríkari réttur til handa hælisleitendum með vernd og kvótaflóttamönnum úr almannatryggingakerfinu en gildir um Íslending sem flytur heim eftir dvöl erlendis.

Þetta kallar auðvitað á að grafist verði fyrir um hvaða greining var unnin í ráðuneyti velferðarmála þegar úrskurðurinn var kveðinn upp. Skoða þarf hvort þörfin fyrir lagabreytingu hafi verið metin, hver kostnaðurinn yrði og svo framvegis.

Svar ráðuneytisins ber með sér að móttaka flóttamanna, bæði hælisleitenda og kvótaflóttamanna, hafi verið samræmd að þessu leyti síðan 2017 – án fullnægjandi lagastoðar og án nokkurrar umræðu af hálfu Alþingis. Með frumvarpinu sem liggur nú fyrir þinginu á svo að bæta við þessa samræmdu móttöku enn frekar hvað varðar þjónustu og réttindi.

Allt ber þetta að sama brunni. Innflytjendamálin eru í miklum ólestri hjá ríkisstjórninni – kostnaðurinn við hælisleitendakerfið bara eykst með hverjum deginum og samt er leitað allra leiða til að breyta lögum þannig að eftirsóknarverðara verði fyrir fólk að leita hingað eftir hæli, umfram löndin í kringum okkur. Innflytjendamálin eru í raun á einhvers konar sjálfstýringu því ekki er hægt að ætla fólki að hafa hugsað þetta til enda og komast þá að sömu niðurstöðu miðað við fyrirséðar afleiðingar fyrir íslenskt samfélag.

Miðflokkurinn mun áfram standa vörð um almannafé og leggja sitt af mörkum til að tryggja skilvirkt og mannúðlegt hæliskerfi þar sem við reynum að gera vel við þá sem við aðstoðum en reynum ekki að færast of mikið í fang þannig að ekkert fáist við ráðið. Við munum halda þessum sjónarmiðum og athugasemdum á lofti í þingsal núna sem fyrr en raunveruleikinn er að við megum ekki við margnum og því er samþykkt frumvarpsins yfirvofandi. En það munar þó sannarlega um Miðflokkinn, í þessu máli sem öðrum.

Bergþór Ólason, þingmaður.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 30. maí, 2022.