Við þær erfiðu aðstæður sem við er að fást um þessar mundir má ekki láta hjá líða að rétta hlut þeirra sem minnst hafa. Þetta á ekki síst við um öryrkja og hluta af eldri borgurum, sem sæta óhóflegum skerðingum á greiðslum úr almannatryggingum. Hugvitssamlega smíðað kerfi heggur að þessu fólki reyni það að bæta hag sinn með aukinni vinnu. Lífeyristekjur og vaxtatekjur framkalla samsvarandi skerðingar á greiðslum úr Tryggingastofnun. Vaka þarf vel yfir hag útigangsfólks, fólks í glímu við fíknivanda og annarra viðkvæmra hópa og grípa til raunhæfra aðgerða í málefnum þeirra.
Lífskjarasamningarnir
Lífskjarasamningarnir ná ekki til eldri borgara og öryrkja. Engar hækkanir eða viðbótarbætur eru boðaðar á greiðslum almannatrygginga á þessu ári umfram 3,5% hækkun frá 1. janúar 2020. Því síður er minnst á þessa hópa í björgunaraðgerðum ríkisstjórnarinnar sem virðist hafa gleymt þessu fólki.
Óhóflegar skerðingar á greiðslum
Með almannatryggingum er leitast við að strengja öryggisnet undir þá sem höllum fæti standa. Allar aðgerðir til að rétta hlut bágstaddra þurfa að vera markvissar svo þær gagnist sem best. Skiljanleg er nauðsyn á að takmarka eða skerða greiðslur til þeirra sem ekki verða taldir þurfa slíkra úrræða með. Reynslan sýnir hins vegar að skerðingar á bótum almannatrygginga hafa gengið úr hófi fram.
Dæmin eru skýr. Skerðingar bóta almannatrygginga vegna atvinnutekna hefjast við 100 þúsund krónur á mánuði. Samanlögð skerðing og skattlagning tekna á tekjubilinu 25 þús. til 570 þús. króna getur numið yfir 80%. Með þessu er fólki gert nánast ókleift að bæta hag sinn með aukinni vinnu í krafti sjálfsbjargarviðleitni sem hverjum manni er eðlislæg. Hirt er af fólki svo tekjurnar sem eftir standa hrökkva fyrir ferðakostnaði að og frá vinnustað en kannski ekki mikið umfram það.
Allir skertir sem til næst
Félagsmálaráðherra hefur nýlega svarað skriflegri fyrirspurn frá höfundi um skerðingar sem eldra fólki og öryrkjum er gert að þola á greiðslum almannatrygginga. Svar ráðherra sem aðgengilegt er á vef Alþingis ber með sér að nánast allir sem til næst eru skertir. Til dæmis mega 93% aldraðra þola skerðingu vegna greiðslna úr lífeyrissjóðum. Hafa forsvarsmenn sjóðanna lýst áhyggjum af þessu og óskað eftir breytingum enda rýri þetta traust á sjóðunum. Lágtekjufólk fær ekki ellilífeyri umfram fólk sem borgað hefur lítil sem engin iðgjöld í lífeyrissjóð. Iðgjöld í lífeyrissjóð gagnvart þessu launafólki birtast eins og hver annar viðbótarskattur sem ekkert fæst fyrir.
Svar ráðherra gefur til kynna að aldraðir og öryrkjar veigri sér við að sækja vinnu í ljósi þess að fólk heldur ekki nema litlu eftir af tekjum sínum. Gróft reiknað eru það kannski nálægt 20% þegar greiddur hefur verið tekjuskattur og útsvar og búið er að skerða greiðslur almannatrygginga um 45%. Fólk í þessari aðstöðu býr í þessu tilliti við skattprósentu eins og sumum kynni að þykja við hæfi að leggja á hæstu ofurlaun á vinnumarkaði. Í svari ráðherra kemur fram að á árinu 2018 sættu aðeins 1.442 einstaklingar skerðingu vegna atvinnutekna. Þetta bendir til að fólk á lífeyrisaldri sem fær greiðslur úr almannatryggingum og teljast vera 35.849 í svari ráðherra, telji naumast ómaksins virði að afla tekna með atvinnu gagnvart svo harkalegri skattlagningu. Skerðingar vegna atvinnutekna ganga gegn sjónarmiðum um lýðheilsu þar sem aukin lífsgæði fylgi virkri þátttöku í atvinnulífi og samfélagi.
Ríkissjóður hefur nærst á þessum skerðingum. Góð staða ríkissjóðs, sem gumað hefir verið af, er að stórum hluta í boði þessa fólks svo hleypur á tugum milljarða, eins og sést af svari ráðherra. Fólks sem ekkert á að fá og virðist hafa gleymst.
Raunhæfar tillögur til úrbóta
Miðflokkurinn vill bæta hag lífeyrisfólks og hverfa frá hinum hóflausu skerðingum, sem þeir búa við. Lagði flokkurinn fram raunhæfar og fullfjármagnaðar tillögur í þessu efni við afgreiðslu fjárlaga. Þær hefði þess vegna mátt framkvæma þegar í stað og rétt væri að hafa þær með í aðgerðum ríkisstjórnarinnar við þessar aðstæður. Hverfa má frá skerðingum greiðslna almannatrygginga vegna atvinnutekna upp að hæfilegum tekjumörkum án þess það kosti ríkissjóð sem nyti viðbótarskatttekna, eins og sýnt hefur verið fram á. Draga ber úr skerðingum greiðslna almannatrygginga vegna lífeyris- og fjármagnstekna. Ákveða ber að greiðslur almannatrygginga fylgi ákvæðum lífskjarasamninganna svo þeir sem minnst hafa verði ekki skildir eftir í þessu tilliti.
Höfundur: Ólafur Ísleifsson, þingmaður Miðflokksins í Reykjavíkurkjördæmi norður
Greinin birtist í Morgunblaðinu þann 31. mars, 2020