7 ár í höftum?

Um 90% Íslendinga (16+) eru nú fullbólusett fyrir Covid-19-veirunni. Þeir eru þannig varðir fyrir alvarlegum veikindum sem veiran getur valdið. Börn munu eiga kost á bólusetningu á komandi vikum og mánuðum og reynslan sýnir að óbólusett börn veikjast sem betur fer lítið. Þeir sem velja að þiggja ekki bólusetningu taka áhættuna sem í því felst en sá hópur er fámennur á Íslandi. Þó þarf að vernda sérstaklega þá sem ekki geta þegið bólusetningu af læknisfræðilegum ástæðum.

Við þessar aðstæður hefði verið eðlilegt að hverfa aftur til eðlilegs lífs – lífs án hafta. Þegar búið er að verja landsmenn fyrir veikindum þá á fjöldi smita ekki að ráða för. Smit valda bólusettum einstaklingum ekki veikindum, nema í undantekningartilfellum. Þau undantekningartilfelli eru hlutfallslega fá og af þeim toga að þróað heilbrigðiskerfi ætti að ráða við að meðhöndla þau með viðunandi hætti.

En við þessar aðstæður býður núverandi ríkisstjórn upp á meiri höft og fleiri takmarkanir sem hafa tilheyrandi slæm áhrif á fólkið í landinu, börnin okkar og atvinnulífið. Sóttvarnalækni hefur að miklu leyti verið falin stjórn landsins síðastliðið eitt og hálft ár. Ásamt samstarfsfólki hefur hann, með þátttöku almennings, náð ágætum árangri í sóttvörnum og við bólusetningu þjóðarinnar. En nýlega gaf sóttvarnalæknir út framtíðarsýn sína á lífið með Covid-19. Marga rak í rogastans enda voru þar kynnt frekari höft, frelsisskerðingar og þvingað breytt lífsmynstur hjá fullbólusettri þjóð.

Framtíðarsýnin var fullkomlega á skjön við skynsamlega leiðsögn sóttvarnalæknis þann 8. ágúst síðastliðinn í viðtali í þættinum Sprengisandi á Bylgjunni, en þar sagði hann, orðrétt:

„Það eru bara tvær leiðir til að búa til þetta hjarðónæmi og koma þannig í veg fyrir stóran faraldur, það er annaðhvort að láta sýkinguna ganga yfir sjálfa eða ná henni með bólusetningu.“ Sóttvarnalæknir hélt áfram: „ en við verðum að segja að bólusetningin hefur komið í veg fyrir alvarleg veikindi, það er ekki nokkur spurning um það, þannig að það er ekki eins og við höfum ekki fengið neitt út úr þessari bólusetningu, það er alls ekki þannig. Ég hefði svo gjarnan viljað að bólusetningin væri betri í að koma í veg fyrir smit. En þannig er bara staðan og þá þurfum við bara að stokka upp spilin og leggja upp ný plön, það er bara ekkert öðruvísi“.

Að lokum sagði sóttvarnalæknir: „við þurfum þá að bólusetja og verja þá betur sem eru viðkvæmir fyrir en láta okkur lynda að sýkingin smiti aðra. Það eru náttúrlega flestir sem fá þetta vægt og öðlast þannig gott ónæmi, þannig að við þurfum einhvern veginn að sigla milli skers og báru núna í þessu, að fá ekki of mikið af alvarlegum veikindum, þannig að spítalakerfið riði til falls en samt ná þessu hjarðónæmi með því að láta veiruna ganga. Það er ekki takmark núna í sjálfu sér að útrýma veirunni eða losa hana alveg úr samfélaginu, við munum þá bara á öðrum tímapunkti fá hana einhvern veginn inn“.

Þessi sýn sóttvarnalæknis á stöðu mála og framhaldið er sú raunhæfa í stöðunni. Að treysta á bólusetninguna, ná hjarðónæmi og halda áfram með lífið en verja áfram þá viðkvæmu. Eins og gert er með aðrar veirur og pestir sem herja á heimsbyggðina ár hvert. Bóluefnin virka því fáir veikjast mikið og þá er ekki þörf á höftum.

En þá kemur að spurningunni um hvers vegna sóttvarnalæknir hvarf frá þessari sýn sinni seinna sama dag. Svo virðist sem að í stað þess að taka ákvarðanir um höft og frelsisskerðingu á lífi fólks út frá stöðu veikinda vegna Covid-19- faraldursins sé almenn staða Landspítalans farin að marka stefnuna. Minnisblöð sóttvarnalæknis innihalda allt í einu tillögur á borð við „efla skal heilbrigðiskerfið“. Hvenær það varð hans hlutverk að hafa sérstaka skoðun á rekstri Landspítalans og nýtingu fjármagns, er áhugaverð spurning en gott og vel – skoðum þá heilbrigðiskerfið og stöðu þess í dag.

Heilbrigðisráðherra hefur haldið heilbrigðiskerfinu í heljargreipum síðastliðin fjögur ár. Dregið hefur úr heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni þvert á vilja og velferð landsmanna, allri aðkomu einkareksturs að heilbrigðisþjónustu hefur verið hafnað og sjálfstæðum rekstri hefur verið útrýmt þar sem hann var fyrir við góðan orðstír. Steinar hafa verið lagðir í götu þeirra einkaaðila sem hafa viljað aðstoða heilbrigðiskerfið í faraldrinum, þeim ýmist ekki svarað eða verið hafnað. Aðrir ráðherrar í ríkisstjórninni hafa ekki gripið í taumana til að afstýra því að staða Landspítalans yrði á endanum ástæða þess að hér búa fullbólusettir Íslendingar enn við skerðingar á venjulegu lífi. Stjórnendur spítalans segjast ekki ráða við örfá, alvarleg tilfelli veikinda á hverjum tíma. Af því má ætla að spítalinn réði þá ekki við hópslys á vegum landsins eða aðrar hörmungar sem hent geta í daglegu lífi.

Staðfest smit af völdum Covid-19 á Íslandi eru nú um 10 þúsund og ef heilbrigðiskerfið ræður ekki við fleiri tilfelli alvarlegra veikinda en nú eru uppi, örfá, þá verður sú raunin næstu 7 ár. En það er sá tími sem tekur, með þessu áframhaldi að ná hjarðónæmi, ef áætlað er að um 70% þjóðarinnar þurfi að smitast til að svo verði, miðað við rúmlega 100 smit á dag. Lausnin er ekki að skerða áfram venjulegt líf fólks á Íslandi.

Lausnin er að ráðast af alvöru að vandanum í rekstri heilbrigðiskerfisins á Íslandi. Það er augljóslega í algjörum lamasessi og mun aðeins versna ef ekkert breytist.

Sami vandi er ekki í þeim löndum sem okkur er svo tamt að bera okkur saman við. Til dæmis greindi Björn Zoëga, forstjóra Karólínska sjúkrahússins í Stokkhólmi, nýlega frá því í viðtali við Morgunblaðið að við upphaf faraldursins árið 2020 hafi hann brugðist við með því að fimmfalda fjölda gjörgæslurýma á spítalanum til að mæta betur faraldrinum ásamt því að geta áfram sinnt þeim alvarlegu veikindum sem koma upp í daglegu lífi.

Það er því ljóst að það er hægt að ráðast að vandanum – með útsjónarsemi, góðum skilningi á rekstri og vilja stjórnvalda til að notast við nýjar lausnir og leiðir til að tryggja heilbrigðisþjónustu sem veitir meira svigrúm til að mæta alvarlegum veikindum.

Ríkisstjórnarflokkarnir virðast ekki vaxnir verkefninu sem felst í því að endurmeta stöðuna í ljósi gjörbreyttra aðstæðna í samfélaginu í baráttunni við faraldurinn, taka aftur stjórnina (eins og sóttvarnalæknir hefur reyndar ítrekað kallað eftir) og leiða þjóðina út úr þeim ógöngum sem við finnum okkur í.

Það þarf nefnilega kjark til að stjórna á erfiðum tímum því þá þarf að taka erfiðar ákvarðanir. Það getur líka verið erfið ákvörðun að segja „stopp“ þegar þeim árangri er náð sem að var stefnt.

Nú þegar þjóðin er nær fullbólusett þarf að hætta að setja fullfrískt fólk í sóttkví og lama þannig atvinnulífið og setja menntun barna í uppnám. Það þarf að hætta að skerða venjulegt líf til að koma í veg fyrir öll smit þegar smitin leiða ekki lengur til veikinda, varla einkenna, hjá miklum meirihluta fólks. Það þarf að tryggja það strax að heilbrigðiskerfið ráði við nokkur tilfelli alvarlegra veikinda af völdum Covid-19 eða slyss á þjóðveginum eða hvers annars sem kallar á umönnun á gjörgæslu með öllum færum leiðum. Það er ekki ásættanlegt að íslensk þjóð lifi áfram í fjötrum því þeir sem eiga að stjórna gera það ekki.

Það er hægt að feta sig varlega út úr höftum án þess að leggja líf fólks í hættu, eins og sóttvarnalæknir hefur sagt.

Gerum það.

 

Bergþór Ólason, þingmaður Miðflokksins.

Greinin birtist í Morgunblaðinu þann 23. ágúst, 2021