Fyrir stuttu tók ég þátt í viðburðum og heimsóknum í svokallaðri kjördæmaviku, þegar þingmenn sækja kjósendur heim og kynna sér líf og starf fjölbreyttra fyrirtækja og stofnana. Eitt þeirra fyrirtækja sem við heimsóttum var Vélsmiðja Orms og Víglundar í Hafnarfirði. Hjá eiganda fengum við þær upplýsingar að skortur væri á fagmenntuðum vélsmiðum og rennismiðum og ástæðan sú að það færi enginn í þetta nám. Marga starfsmenn þyrfti því að sækja til útlanda. Skortur er á starfsfólki með iðnmenntun og einnig með raungreina- og tæknimenntun. Hvers vegna er það svo?
Það er ljóst að spjótin beinast að íslenska menntakerfinu og hafa gert lengi. Stjórnendur sem undanfarna áratugi hafa stýrt menntamálum í landinu; sjálfstæðismenn, vinstri græn og framsóknarmenn, hafa lagt aðaláhersluna á bóklegt nám á kostnað iðn- og verknáms.
Á árum áður var verklegt nám við héraðsskóla landsins þar sem starfræktar voru smíðadeildir og nemendur útskrifuðust frá sérstökum smíðadeildum. Framhaldsskólakerfið tók við og menntakerfið hefur þróast með þeim hætti að iðn- og starfsnám er af skornum skammti í framhaldsskólum landsins og framhaldsskólanemendur velja sér síður iðn- og starfsnám en jafnaldrar þeirra í löndum OSED. Þá sýna niðurstöður einnig að frammistaða íslenskra nemenda í raungreinum hefur versnað og brottfall er með því hæsta innan OSED. Brottfall er merki um að nemendur hafa ekki fengið aðstoð við að velja sér nám miðað við áhuga og hæfi. Það að falla úr skóla er alvarlegt mál sem hefur bæði áhrif á þjóðfélagið og þá einstaklinga sem um ræðir. Það er ákveðið skipbrot að falla úr skóla vegna þess að menntun er máttur. Menntakerfið hefur ekki þroskast með tilliti til þróunar og þarfa atvinnulífsins og það er miður.
Samtök iðnaðarins gáfu nýlega út atvinnustefnu fyrir Ísland, sem ber yfirskriftina „Mótum framtíðina saman“ og fengum við kynningu á henni í kjördæmavikunni. Í skýrslunni kemur fram hve bág staða iðn- og verkmenntunar er hér á landi. Samtökin kalla á viðamiklar úrbætur og samstarf atvinnulífs, skóla og yfirvalda um endurbætur á menntakerfinu, fjölgun iðnmenntaðra á vinnumarkaði og hækkun hlutfalls þeirra sem velja sér starfsnám.
Verði framboð iðn- og verknáms aukið skiptir án efa sköpum að atvinnulífið skipuleggi móttöku nema þannig að áhugi nemenda aukist enn frekar og að vinnutími sé hóflegur. Auðvelt er að ímynda sér að áhuginn fari fyrir lítið, t.d. ef lærlingur í matreiðsluiðn er látinn standa fyrstu vaktirnar í 13 klukkustundir, eins og dæmin sanna. Vissulega er margt að læra, en vinnutíminn allt of langur og að stórum hluta er verið að sendast, þvo potta og þess háttar. Leiðbeinendur þurfa einnig að gera réttmætar kröfur og fela ungu fólki ekki of mikla ábyrgð til að byrja með. Þótt þetta hafi viðgengist áður fyrr gengur það ekki nú og leiðir til brottfalls og vanmáttar. Tímarnir hafa breyst og margir unglingar í dag hafa ekki vanist mikilli vinnu á heimilum eða annars staðar, auk þess sem vinna og vinnubrögð eru breytt frá því sem áður var. Þeir eru því ekki búnir undir slíkt, en miklu skiptir að atvinnurekendur taki vel á móti ungu fólki og kunni aðferðir sem gætu orðið til þess að auka áhuga á hinum margvíslegu iðn- og verkgreinum og vinni þar með gegn brottfalli. Ég fékk góða tilfinningu fyrir því að stjórnendur í vélsmiðjunni í Hafnarfirðinum væru með á nótunum: „Það þarf að styðja þetta unga fólk, um leið og þau eru farin að geta komið einhverjum verkum frá sér þá sjá þau hvað þau geta og áhuginn eykst.“
Hættum að steypa alla í sama mótið þar sem bóklegt nám er allsráðandi og eflum iðn- og verknám í samstarfi skóla og atvinnulífs.
Höfundur: Una María Óskarsdóttir, varaþingmaður Miðflokksins.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 21. október, 2019.