…..og enginn stöðvar tímans þunga nið.

…..og enginn stöðvar tímans þunga nið.

Í þessari þriðju grein minni um tækifærin sem bíða að loknum veirufaraldri langar mig að fara nokkrum orðum um landbúnað, hefðbundinn auk ylræktar kornræktar og skógræktar.

Við Íslendingar stöndum mjög vel að vígi að mörgu leyti hvað landbúnaðarframleiðslu varðar.  Við búum að heilbrigðum dýrastofnum sem hafa sérstöðu og skila úrvals afurðum.  Við notum sáralítið af sýklalyfjum við framleiðsluna og vel hefur gengið að  vinna á sýkingum svo sem salmonellu og kamfýlóbakter og halda í skefjum.  Við höfum sem sagt öll færi á að stunda hágæðaframleiðslu. Lífræn framleiðsla eykst hér stöðugt og mun fara vaxandi.  Hafa verður þó í huga að íslenskur landbúnaður er í samkeppni við ríkisstyrkta verksmiðjuframleiðslu einkum frá Evrópu auk þess sem landið er harðbýlt. Þess má geta í framhjáhlaupi að enskir bændur hræðast nánustu framtíð þegar þeir missa styrkgreiðslur ESB.   Landbúnaðarkerfi okkar er að mörgu leyti staðnað og fast í eldgömlum hlekkjum.  Birtingarmyndir þessa eru margar ef til dæmis er lítið til sauðfjárræktar. Upprunamerking er skammt á veg komin. Ekki er haldið utan um birgðahald með ákveðnum hætti.  Ekki liggur fyrir hverjar birgðir einstakra skrokkhluta eru á hverjum tíma hvað þá einstakra framleiðenda.  Hvernig hægt er að gera markaðsáætlanir við þær aðstæður er mér hulið.  Ég er einnig fullviss um að rangar ákvarðanir hafa verið teknar á grundvelli lélegra upplýsinga um birgðahald saman ber verðlækkanir til bænda fyrir tveim þrem árum og skarpan framleiðslusamdrátt í kjölfarið.

Vöruþróun er svo aftarlega á merinni að flytja þurfti inn erlenda verslunarkeðju til að bæta skurð og framsetningu.  Þarna er fyrst og fremst um metnaðarleysi afurðastöðva að ræða en almenningi hættir til að kenna bændum um allt sem aflaga fer. Verðmyndun afurðanna þarf einnig að verða gegnsærri.  Hver er hlutur bóndans í smásöluverði? Afurðastöðva? Verslunar? Hins opinbera? Fyrst og fremst þurfum við að hugsa um að brauðfæða heimamarkað okkar en einnig eru tækifæri hvað varðar útflutning.  Tækifærin felast ekki síst í því að við erum að framleiða mjög takmarkað magn af gæðavöru og við þurfum að einblína á sölu til dýrari veitingahúsa og sælkeraverslana og sækja hæstu verð.  Dragbíturinn varðandi útflutning er aðallega tregða Evrópusambandsins til að gera tvíhliða samninga sem byggjast á sanngirni.  Þetta blasir við í nýjasta samningi aðila. Tæknilegar hindranir ESB til að hamla innflutningi frá Íslandi hafa viðgengist jafn lengi og ég hef þekkt til í þessum geira eða einhver 40 ár rúm.  Nýlega kom fram grein þar sem gerð er grein fyrir gæðum íslensks smjörs og er full ástæða til að gera sérstaka athugun á gæðum og efnainnihaldi íslensks smjörs og bera saman við besta smjör í heimi. Þá er það athugunarefni ef lögbundið heildsöluverð heldur aftur af því að sannvirði fáist fyrir smjör og aðrar afurðir erlendis. Um landvinninga skyrs þarf ekki að fjölyrða. Þeir eru flestum kunnir. 

Nautakjötið okkar fær hæstu einkunn hvað varðar bragð en vöðvafylling er ekki hin sama og víða erlendis.  Nautakjöt af grasbítum er í hæsta verði hvarvetna. Hvað kjúklinga- og svínakjötsframleiðslu varðar eru þær greinar berskjaldaðastar fyrir innflutningi.  Styrkleiki þeirra greina liggur fyrst og fremst í heilnæmi afurðanna og lítilli lyfjanotkun.  

Löngu er tímabært að líta á ylrækt sem stóriðju og skapa henni skilyrði sem slíkri.  Þegar þarf að lækka orkuverð til ylræktar og færa að því verði sem stóriðjan býr við.  Þar eru möguleikar óendanlegir.  Hvorttveggja er að við getum orðið sjálfum okkur nóg um allflest grænmeti auk þess sem útflutningsmöguleikar munu aukast.  Erfiðara mun verða að rækta grænmeti þar sem hitnað hefur mjög í veðri og sérstaða okkar Íslendinga í að nota lítið af eiturefnum er tækifæri til markaðssóknar.  Auk þess eru mjög verðmætar afurðir eins og til dæmis vanilla svo aðeins ein afurð sé nefnd nú illfáanlegar og hefur verð því hækkað.  Grammið af vanillu er nú jafndýrt silfri á heimsmarkaði.  Hollendingar hafa þegar tekið til við að rækta hana undir gleri enda búa hollenskir bændur við lægra raforkuverð en íslenskir.

Akuryrkja er og verður áfram vaxtarsproti til framleiðslu.  Land eigum við nóg og höfum brotið lítið eitt til ræktunar.  Áhrif af hlýnandi veðráttu munu verða til góðs í þessu efni. Kornrækt er fyrir löngu búin að sanna sig sem öflug viðbót við framleiðsluna og er nú stunduð til manneldis að nokkru marki. Þar liggja mörg tækifæri.  Nýlegar tilraunir til repjuræktar lofa góðu en þar þurfa menn að stefna hátt.  Framleiðsla til manneldis skapar miklu meiri verðmæti en eldsneytisframleiðsla. 

Í árferði eins og nú gengur yfir er rétti tíminn til að rækta skóg.  Bæði er það mannfrek starfsemi og öflugasta leið okkar til að kolefnisbinda.  Skógur sem sáð var til um 1990 er sem óðast að verða byggingarefni.  Það er umhverfisvænt að byggja úr tré.  Við búum líka yfir góðri þekkingu svo sem í límtrésframleiðslu.  Allt það sem hér hefur verið nefnt eru atriði sem hrinda má í framkvæmd strax eða fljótlega.  Öll atriðin munu koma landsmönnum öllum til góða jafnt framleiðendum sem neytendum og falla þau að stefnumiði Miðflokksins um Ísland allt.  Til þess að hrinda þessum málum í framkvæmd þarf öflugar rannsóknir og fé til fjárfestingar.  Hvorugs er getið í nýframkomnum tillögum ríkisstjórnarinnar en vilji er allt sem þarf! Tíminn til að búa til og byggja upp framtíðaratvinnutækifæri er núna!

Í næstu grein verður fjallað um tækifæri í ferðamennsku.

 Þorsteinn Sæmundsson

Greinin birtist á Vísi 6.4.2020