Fyrirmunað að útskýra áhrif orkupakkans

Eins og kunnugt er höfum við Miðflokksmenn barist harðlega gegn innleiðingu þriðju orkutilskipunar Evrópusambandsins í íslensk lög. Áhrif þessa regluverks hafa ekki verið skýrð út fyrir þjóðinni með fullnægjandi hætti. Öll spjót standa á stjórnarflokkunum og afganginum af stjórnarandstöðunni um að málið verði útskýrt á skiljanlegu máli svo unnt sé að taka afstöðu.

Vandinn

Þegar í ljós kom að stjórnvöld hygðust innleiða þriðju orkutilskipunina stóðu menn frammi fyrir þeim vanda, að í tilteknum hluta regluverksins, sem samanstendur af nokkrum reglugerðum og tilskipunum Evrópusambandsins, er að finna ákvæði sem fræðimenn telja að gætu farið í bága við íslensku stjórnarskrána.

Ráðgjöfin var að hafna innleiðingu

Í álitsgerð lögfræðilegra ráðgjafa ríkisstjórnarinnar, þeirra Stefáns Más Stefánssonar og Friðriks Árna Friðrikssonar Hirst, segir á bls. 43: „Í ljósi eðlis og inntaks valdframsals til ESA, sem felst í 8. gr reglugerðar nr. 713/2009, telja höfundar vafa undirorpið hvort valdframsalið gangi lengra en rúmist innan ákvæða stjórnarskrárinnar. Eftir sem áður telja höfundar ekki forsendur til að Ísland aflétti stjórnskipulegum fyrirvara við ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar frá 5. maí 2017, um upptöku orkupakkans í EES-samninginn.“

Línurnar sjö og möguleg lausn

Hér skyldi maður ætla að skýrt væri til orða tekið. Þeir félagar telja þannig að ákvæði í nefndri reglugerð Evrópusambandsins gætu brotið í bága við stjórnarskrá lýðveldisins Íslands. Á rúmum sjö línum í lok álitsgerðarinnar segja þeir: „Möguleg lausn gæti falist í því að þriðji orkupakkinn verði innleiddur í íslenskan rétt en með lagalegum fyrirvara um að ákvæði hans um grunnvirki yfir landamæri, t.d. 8. gr. reglugerðar nr. 713/2009, öðlist ekki gildi.“

Blekking

Þarna benda þeir á mögulega lausn, en sú lausn yrði bundin lagalegum fyrirvara, sem er auðvitað snilldarlausn, eða eins og fyrrverandi forsætisráðherra Þorsteinn Pálsson kallaði lofsverða blekkingu. Hvert var þessari blekkingu beint? Líklega að þingmönnum stjórnarliðsins sem höfðu efasemdir um málið og þær tókust að því leyti fullkomlega, því öll andstaða innan stjórnarliðsins hvarf eins og dögg fyrir sólu.

Útfærsluna vantaði

En lögfræðilegir ráðunautar ríkisstjórnarinnar útskýra það ekkert nánar hvernig útfæra eigi þennan svokallaða lagalega fyrirvara, sem er augljóslega lykilatriði í útfærslunni og því ekki nema sjálfsagt að sú útfærsla sé vönduð. En gallinn er að sú leið var ekkert rannsökuð fyrir utan þessar sjö línur. Lykilatriði í málatilbúnaði stjórnvalda var ekkert rannsakað frekar og stjórnarliðið kokkaði upp lausn, sem í raun og sanni þau virðast ekki geta útskýrt fyrir nokkrum manni.

Fálmkennd viðbrögð

Svörin sem fengist hafa eru óreiðukennd, svo ég noti nú varlegt orðalag um flaustursleg viðbrögð stjórnarliða. Uppástungur um hvar þennan lagalega fyrirvara væri að finna hafa verið næstum jafn margar og þeir þingmenn sem hafa þorað að svara spurningunni. Þá hefur þingmönnum orðið svarafátt þegar spurt er um þjóðréttarlegt gildi fyrirvaranna, þ.e. hvaða gildi þeir hafa gagnvart viðsemjendum okkar eða öðrum þeim sem vildu í framtíðinni vefengja þennan fyrirvara. Allt bendir reyndar til að slíkur fyrirvari hafi ekkert þjóðréttarlegt gildi.

Ekki gallalaus

Eftir að ráðgjafar ríkisstjórnarinnar hafa bent á þessa mögulegu lausn, enda þeir þessar sjö línur á orðunum: „Þessi lausn er þó ekki gallalaus.“ Og hverjir gætu þessir gallar verið? Á bls. 35 í álitsgerðinni segir: „Þessar meginreglur ganga þó ekki svo langt að þær gefi markaðsaðilum rétt á að krefjast þess að raforkutengingum sé komið á eða þær stækkaðar. Ekki má þó gleyma að hafni Orkustofnun umsókn fyrirtækis þar að lútandi gæti fyrirtækið snúið sér til ESA með kæru sem gæti endað með samningsbrotamáli gegn Íslandi. Sú staða gæti reynst Íslandi erfið.“

Samningsbrotamál

Þarna er um augljósan galla að ræða. Stjórnin ætlar sem sagt að leggja málið þannig upp að lagalegi fyrirvarinn sé þess háttar blekking, sem einungis hafi gildi gagnvart efasemdarþingmönnum í stjórnarliðinu, en bjóða upp á rándýr samningsbrotamál gagnvart Íslandi í framhaldinu?

Haldlausir fyrirvarar

Héraðsdómarinn Arnar Þór Jónsson hefur skrifað um þetta atriði og ræðir þar þessa fyrirhuguðu einhliða fyrirvara Íslands og segir þá enga þýðingu hafa, komi til þess að fjárfestar vilji leggja sæstreng til Íslands og rökstyður enn frekar gallann með hliðsjón af fjórfrelsisákvæðum EES samningsins þar sem orka er talin vara og flæði hennar verður því ekki stöðvað innan svæðisins. Arnar Þór telur að samningsbrotamál sem höfðað væri á hendur Íslandi ef lagningu sæstrengs yrði hafnað, yrði augljóslega tapað fyrir Ísland.

Aftur til nefndarinnar

Innleiðing orkutilskipunar Evrópusambandsins með haldlausum einhliða fyrirvörum af okkar hálfu stenst ekki. Eina leiðin sem fær er, er að leita eftir undanþágu fyrir sameiginlegu EES-nefndinni. Þar fengist lögformlega rétt afgreiðsla á sérstöðu Íslands, þannig að forræði á orkuauðlindum okkar sé ekki með nokkru móti stefnt í hættu.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 12. júní, 2019.