Ófullburða lífeyrisfrumvarp

Fjármálaráðherra hefur lagt fram á Alþingi frumvarp sem felur m.a. í sér tillögur um breytingar á lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, lífeyrissjóðalögin, sem svo eru nefnd nr. 129/1997. Fjöldi umsagna liggur fyrir um frumvarpið og verður ekki annað sagt en það fái misjafnar móttökur.

Ráðherra boðar stefnumótun. Skjóta fyrst og spyrja svo?

Fjármálaráðherra hefur boðað gerð grænbókar, umræðuskjals sem lagt er fram í opnu samráði á netinu til að hvetja til umræðu um stöðu, viðfangsefni og framtíðarsýn málefnasviðsins ásamt áherslum og ólíkum leiðum. Að loknu samráði um grænbók er mótuð hvítbók þar sem fjallað er um niðurstöður samráðs. Hvítbók felur í sér drög að stefnu um tiltekið málefni, áskoranir, þróun og samhengi. Þegar hvítbók liggur fyrir gefst tækifæri til að koma á framfæri ábendingum og sjónarmiðum áður en endanleg afstaða er mótuð af hálfu stjórnvalda.

Úr því að fjármálaráðherra sér slíkt ferli fyrir sér hefði kannski verið ráð að bíða með fyrirliggjandi frumvarp og móta það með þeim aðferðum sem að ofan er lýst. Allt er á huldu um hver verða afdrif málsins á Alþingi en í ljósi harðrar gagnrýni í umsögnum væri réttast að í það yrði lögð meiri vinna áður en það verður lagt fram að nýju.

Eiturlyfjafrumvarp heilbrigðisráðherra er sama marki brennt. Þar eru gerðar tillögur um afdrifaríkar lagabreytingar sem fyrirsjáanlega munu leiða til aukinnar neyslu, ekki síst meðal æskufólks, en um leið boðað að marka eigi stefnu í fíkni- og vímuefnamálum. Öfug röð sýnist vera lenskan á ríkisstjórnarheimilinu.

Hluti frumvarpsins á sér rót í kjarasamningum

Hluti frumvarpsins felur í sér stuðning af hálfu stjórnvalda gerð kjarasamninga. Í greinargerð er gerð grein fyrir kjarasamningum ASÍ og Samtökum atvinnulífsins árið 2011 þar sem aðilar settu sér það markmið að samræma og jafna réttindi á almennum og opinberum markaði auk annarra atriða. Sömuleiðis er fjallað um lífskjarasamningana, sem svo eru nefndir, frá 3. apríl 2019. Þar kemur fram að fyrirhuguð lögfesting á 15,5% lágmarksiðgjaldi til lífeyrissjóðs er einn liður í yfirlýstum stuðningi stjórnvalda við samninginn.

Tillögur um róttækar breytingar á séreignasparnaði

Frumvarpið geymir viðamiklar og flóknar tillögur séreignarsparnaði og væri efni í sérstaka grein til að fara yfir álitaefni og flækjur sem opnast verði frumvarpið að lögum.

Lífeyrir verðtryggður árlega en ekki mánaðarlega

Í félögum eldri borgara gætir mikillar áhyggu vegna tillögu ráðherra um að greiðslur úr lífeyrissjóðum taki ekki lengur mánaðarlegum breytingum eftir vísitölu neysluverðs, eins og verið hefur a.m.k. síðan 1997, heldur aðeins einu sinni á ári, miðað við 1. janúar ár hvert, og þá sé miðað við verðbólgu á næstliðnu ári. Þessu er harðlega mótmælt í mörgum umsögnum. Ég hvatti ráðherra til að draga þessa tillögu til baka þegar frumvarpið var fyrst rætt á Alþingi. Við það tækifæri gat ráðherra engu svarað hvert væri tilefni eða tilgangur þessarar breytingar. Fram kom hins vegar fram í máli ráðherra að hann telur þetta léttvægt og lítilvægt atriði þannig að honum ætti að veitast auðvelt að falla frá þessari tillögu sinni.

Ekki sér fyrir endann verðbólgugusunni sem hófst upp fyrr á árinu. Stendur lífeyrisfólk algerlega óvarið gagnvart kjaraskerðingu af völdum verðbólgunnar og hún yrði óbætt í heilt ár. Þessi frumvarpsgrein skapar óvissu meðal lífeyrisfólks um fjárhag og framfærslu. Þeirri óvissu ætti að eyða tafarlaust.

Vesældarlegur rökstuðningur

Í frumvarpinu er vesældarleg skýring á þessu atriði þar sem segir að breytt framkvæmd geti dregið úr kröfum Tryggingastofnunar ríkisins um endurgreiðslur vegna vanáætlunar á greiðslum frá lífeyrissjóðum í byrjun árs. ASÍ bendir á að einfalt væri að breyta verklagi hjá TR þannig að inn í áætlanir væri reiknuð spá um hóflega verðbólgu eða viðhafa uppgjör oftar en árlega. Loks má spyrja: Hvað á ráðherra yfirleitt með að skipta sér af þessu atriði, a.m.k. hjá lífeyrissjóðum á almennum markaði sem eru á forræði aðila vinnumarkaðarins og er í þeirra höndum að ákveða atriði af þessu tagi en ekki stjórnvalda.

Viðmiðunaraldur réttindaávinnslu færður úr 16 í 18 ár

ASÍ og fleiri sem skila umsögn um frumvarpið leggjast skilyrðislaust gegn því að skylda til aðildar að lífeyrissjóðum verði færð úr 16 ára aldri í 18 ár. Breytt aldursviðmið í frumvarpi er órökstutt, ekkert mat er lagt á áhrif breytingarinnar og er hún lögð til án nokkurs samráðs við aðila vinnumarkaðarins. Í greinargerð er breytt aldursviðmið tengt samræmingu við aldursviðmið réttindaávinnslu í almannatryggingum. en í því felst ekki réttlæting á að skerða réttindi ungs fólks á vinnumarkaði. Lífeyrisréttindi mynduð snemma á starfsævinni eru hin verðmætustu í krafti ávöxtunar sem endurspeglast í aldurstengdri ávinnslu lífeyrisréttinda. Setji Alþingi lög sem eru á skjön við þá samninga telur ASÍ vegið að samningsrétti aðila á vinnumarkaði.

Landssamtök lífeyrissjóða rökstyðja í umsögn að verði þessi breyting að lögum leiði hún af sér að þeir sem fara á vinnumarkað 16 ára gamlir eru allt að því án örorkutryggingar fyrstu fimm ár sín á vinnumarkaði.

Lífeyrisréttindi sjómanna

ASÍ mótmælir harðlega tillögu ráðherra um ótímabundið bráðabirgðaákvæði sem undanskilur gildandi kjarasamninga sem kveða á um 12% lágmarksiðgjald þar til samkomulag hefur náðst milli aðila og nýr kjarasamningur tekið gildi. Sjómenn á fiskiskipum eru eina stéttin sem enn hafa lausa kjarasamninga. Taka má undir með ASÍ sem telur ótækt að stéttin búi við lakari lífeyrisréttindi en meginþorri launafólks. ASÍ leggur því til að ákvæði þetta verði fellt úr frumvarpinu eða í öllu falli verði markað endalok þannig að undanþágan falli úr gildi innan tveggja ára.

Þykir samráð við aðila vinnumarkaðar ekki lengur nauðsynlegt í lífeyrismálum?

Í fjölmiðlum var haft eftir forseta Alþýðusambands Íslands, að sé ekki rétt sem haldið er fram í greinargerð að frumvarpið hafi verið unnið í samráði við ASÍ. Um langa hríð hafa lífeyrismálin verið á forræði aðila vinnumarkaðarins. Stjórnvöld hafa um langan aldur kosið að hafa náið samráð við aðila vinnumarkaðarins um breytingar á lögum sem lúta að lífeyrismálum. Þegar loksins tókst að ljúka því ætlunarverki að setja lög um málefni lífeyrissjóðanna var það ekki síst fyrir tilstuðlan og vinnu aðila vinnumarkaðarins og stefnumótunar á þeirra vegum sem sást síðan í því frumvarpi sem varð að lögum nr. 129/1997. Ráðherra verður að tala skýrt um hvort breyting hafi orðið á þeirri stefnu stjórnvalda að hafa samráð við aðila vinnumarkaðar þegar kemur að lífeyrismálum.

Skattlagning greiðslna úr lífeyrissjóðum

Ástæða til þess að fagna áformum um grænbók þar sem fjallað verður um framtíðarmálefni á sviði lífeyrismála. Margar áleitnar spurningar sem vakna upp í því sambandi. Ráðherra nefndi í umræðu nokkur atriði. Ég ítreka það sem ég sagði við þá umræðu að líta þarf á skattlagningu lífeyrisgreiðslna sem nú eru skattlagðar eins og þær væru launatekjur þó svo að þær séu að verulegu leyti fjármagnstekjur vegna ávöxtunar iðgjalda í sjóðunum. Hið sama á við um skattlagningu séreignarsparnaðar sem er með sama hætti skattlagður eins og um launatekjur sé að ræða, þegar verulegur hluti þess fjár sem um ræðir er til kominn vegna ávöxtunar fjármuna í séreignarsjóði. Þegar ráðist verður í gerð grænbókar ætti að hafa í huga þessi mikilvægu atriði.

 

Ólafur Ísleifsson, alþingismaður Miðflokksins.

Greinin birtist á Vísi þann 24. maí, 2021