Lyklafrumvarpið þolir ekki bið

Ég hef á Alþingi mælt í þriðja sinn fyrir lykla­frum­varpi en slík frum­vörp hafa verið lögð fram a.m.k. sjö sinnum á und­an­förnum árum. Allir þing­menn Mið­flokks­ins standa að baki frum­varp­inu. Lykla­frum­varpið miðar að því að reisa vörn í þágu neyt­enda á íbúða­lána­mark­aði og er teflt fram sem einu af for­gangs­málum Mið­flokks­ins á Alþingi. Frum­varpið er lagt fram að til­stuðlan Hags­muna­sam­taka heim­il­anna.

Verja þarf heim­ilin

Nauð­syn­legt er að lög­festa úrræði sem tryggi eig­endum fast­eigna sem lenda í greiðslu­vanda nýja lausn. Fyr­ir­byggja þarf að aldrei oftar verði gerð önnur eins aðför að fjöl­skyldum og átti sér stað eftir hrunið 2008. 

Fjöl­margar fjöl­skyldur búa ýmist við stór­felldan sam­drátt í tekjum eða atvinnu­leysi. Þetta hefur alvar­legar afleið­ingar fyrir greiðslu­getu þegar kemur að afborg­unum af hús­næð­is­lán­um. Í ljósi aðstæðna á vinnu­mark­aði vegna veiru­far­ald­urs­ins eru nú síð­ustu for­vöð að reisa varnir í þágu heim­il­anna. Ein slík vörn er lykla­frum­varpið sem tryggir fólki þann rétt, sé örvænt um að önnur úrræði skili árangri, að skila lyklunum og ganga út án eft­ir­mála.

Reynsla þús­und­anna

Tíu til fimmtán þús­und fjöl­skyldur voru hraktar af heim­ilum sínum og reknar út á götu. For­eldrar máttu leiða börnin sér við hönd út af heim­ilum sínum tug­þús­undum sam­an, rétt eins og hér hefðu átt sér stað stór­felld styrj­aldarógn eða nátt­úru­ham­far­ir. Þrjú þús­und manns hafa verið gerð gjald­þrota frá hruni. Fjöldi fjár­náma er á annað hund­ruð þús­unda.  Fólk mátti þola mis­kunn­ar­lausar aðfarir í inn­heimtu. Fyr­ir­tæki án starfs­leyf­is, ótíndir hand­rukk­ar­ar, gengu hart að fólki fyrir utan öll jakka­föt­in. Stjórn­völd þess tíma létu sér fátt um finn­ast. Þrátt fyrir þetta hefur verið fátt um varnir í þágu heim­il­anna. Sinnu­leysið sem blasti við fólki eftir hrun og skeyt­ing­ar­leysi um hag heim­ila og fjöl­skyldna var naum­ast fallið til að efla traust á Alþingi og stjórn­völd­um. Slík fram­koma við fjöl­skyldur og heim­ili má ekki end­ur­taka sig.

Lyklunum skil­að     

Með lykla­frum­varp­inu er farin ný leið með hlið­sjón af nýlegri laga­þró­un. Glati samn­ingur um fast­eigna­lán veð­trygg­ingu í fast­eign í kjöl­far nauð­ung­ar­sölu telj­ast eft­ir­stöðvar láns­ins fallnar niður gagn­vart neyt­anda. Gildir það sama eftir því sem við á um önnur lög­bundin úrræði vegna skulda­skila fast­eigna­lána til neyt­enda, svo sem gjald­þrota­skipti, nauða­samn­inga eða greiðslu­að­lög­un. 

Með frum­varp­inu er gerð til­laga sem getur haft mikla þýð­ingu fyrir neyt­endur í greiðslu­erf­ið­leikum sem leiða til þess að þeir missa hús­næði sitt á nauð­ung­ar­sölu. Nú er gerð sú krafa í lögum um fast­eigna­lán til neyt­enda, að bjóða verði önnur úrræði áður en kraf­ist er nauð­ung­ar­sölu. Þá er lík­legt að allt annað sé full­reynt. Gera má ráð fyr­ir, að þá liggi fyrir það mat lán­veit­anda að neyt­andi hafi ekki fyr­ir­sjá­an­lega greiðslu­getu til að standa undir þeim skuld­bind­ingum sem á hús­næði hans hvíla. Er þá eðli­legt að eft­ir­stand­andi veð­skuldir falli niður í kjöl­far nauð­ung­ar­sölu á fast­eign neyt­anda.

Nýtt úrræði

Lagt er til að lög­fest verði að kröfu­sam­bandi kröfu­hafa og skuld­ara ljúki með öðrum hætti en upp­haf­lega er að stefnt. Kröfu­hafa sam­kvæmt samn­ingi um fast­eigna­lán, sem sé tryggt með veði í hinni keyptu fast­eign, verði gert að sam­þykkja að afhend­ing umræddrar eignar í sínar hendur telj­ist fulln­að­ar­greiðsla af hálfu skuld­ara. Ekki er gert ráð fyrir að á þetta reyni nema í neyð, þ.e. þegar greiðslu­fall hefur orðið af hálfu skuld­ara og lög­bund­inn réttur kröfu­hafa til að ganga að eign­inni er orð­inn virk­ur. Sam­bæri­leg úrræði eru þekkt í ýmsum lönd­um.  

Áríð­andi mál

Mark­mið frum­varps­ins er að stuðla að vand­aðri lána­starf­semi með því að færa skuld­urum að fast­eigna­lánum í hendur þann mögu­leika að láta af hendi hina veð­settu fast­eign að baki lán­inu og ganga skuld­lausir frá borði ef engin önnur úræði finn­ast. Frum­varpið er mik­il­vægur liður í því að dreifa áhættu í fast­eigna­lána­við­skipt­um. Um leið er inn­lend lána­starf­semi færð úr því horfi að áhætta sé ein­hliða á hendi lán­taka. Áhætta er jöfnuð milli aðila og ætti það að hvetja til vand­aðri lána­starf­semi og upp­lýs­inga­gjafar til neyt­enda. Sé örvænt um að önnur úrræði dugi, þar á meðal samn­inga­leið, á fólk þann rétt að skila lyklunum og ganga út. Lykla­frum­varpið þolir ekki bið. 

Höf­undur: Ólafur Ísleifsson, alþing­is­maður Mið­flokks­ins í Reykja­vík­ur­kjör­dæmi norð­ur.

Greinin birtist í Kjarnanum þann 10. nóvember, 2020